پزشکان می‌گویند علائم بیماری‌های کلیوی تا زمانی که شدید نباشند بروز نمی‌یابند، بنابراین بسیار مهم است که مراقب سلامتی کلیه‌های خود باشید. کلیه‌های شما اندام‌های حیاتی‌ای هستند که مواد زائد بدن را تصفیه کرده، فشار و جریان خون را تنظیم می‌کنند و به بدن در تولید گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند، بنابراین آن‌ها برای سلامتی عمومی شما بسیار اهمیت دارند.
خوشبختانه، شما می‌توانید با کمک روش‌هایی از کلیه‌های خود مراقبت کرده و آن‌ها را سالم نگه‌دارید. تحقیقات نشان داده‌اند که با ایجاد تغییرات ساده‌ای در سبک زندگی مانند نوشیدن آب کافی، داشتن رژیم غذایی سالم، کنترل فشارخون، حفظ وزن مناسب، کاهش مصرف الکل و پرهیز از سیگار کشیدن، می‌تواند به حفظ سلامتی کلیه‌ها کمک کند.
ارتقا سلامتی کلیه‌ها
به‌اندازه کافی آب بنوشید. اکثر آمریکایی‌ها در طول روز به مقدار کافی آب نمی‌نوشند، این کار می‌تواند اثر مخرب زیادی بر روی کلیه‌هایشان داشته باشد. کلیه‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین دستگاه‌های تصفیه‌کننده بدن، برای دفع سموم، مواد زائد و ترکیبات غیرضروری و غیر موردنیاز خون، به مقدار کافی آب احتیاج دارند. بدین ترتیب، نوشیدن آب کافی در اوقات مختلف روز، به کلیه‌ها کمک می‌کند تا عملکرد بهتری داشته و متراکم یا کلسیفه نشوند. اگر اکثر اوقات روز را در حالت نشسته و سکون هستید، بین 4 تا 6 لیوان 250 میلی‌لیتری آب بنوشید و اگر فعالیت دارید یا در منطقه با آب‌وهوای گرم زندگی می‌کنید 8 لیوان آب در روز بنوشید.
در طول ماه‌های گرم تابستان یا زمانی که ورزش سنگینی انجام می‌دهید، شما نیاز به نوشیدن آب بیشتری خواهید داشت تا مایعات ازدست‌رفته از طریق عرق کردن را جبران کنید.
زمانی که به دستشویی می‌روید، ادرار شما باید شفاف و زرد کمرنگ باشد. اگر رنگ آن تیره‌تر باشد نشان‌دهنده این است که بدنتان به آب احتیاج دارد.
نوشیدنی‌های کافئین دار (قهوه، چای سیاه، نوشیدنی‌های گازدار) مسلماً حاوی آب هستند، اما کافئین ادرارآور بوده و شما را تحریک به تخلیه ادرار می‌کند، بنابراین آن‌ها منابع خوبی برای تأمین آب نیستند. تنها از آب تصفیه‌شده و آب میوه‌جات و سبزیجات طبیعی استفاده کنید.
فشارخون متعادلی داشته باشید. همان‌طور که در بالا ذکر شد، فشارخون بالا به عروق خونی بدن آسیب می‌رساند که ازجمله آن‌ها عروق درون کلیه‌ها هستند که نقش مهمی در تصفیه کردن دارند. به همین ترتیب، فشارخون خود را در حد تعیین‌شده توسط پزشک نگه حفظ کنید که معمولاً کمتر از 140/90 میلی‌متر جیوه است. فشارخون پایین‌تر از این سطح می‌تواند ابتلا به بیماری‌ها و نارسایی‌های کلیوی را به تأخیر انداخته و یا از وقوع آن‌ها جلوگیری کند.
فشارخون خود را مرتباً بررسی کنید، این کار را می‌توانید در داروخانه‌های محلی، مراکز بهداشت و یا در خانه با کمک دستگاه فشارخون خانگی انجام دهید. فشارخون بالا معمولاً علامت خاصی ندارد، بنابراین به درجه‌ای که دستگاه نشان می‌دهد دقت کنید.
داشتن رژیم غذایی کم‌نمک، کاهش استرس و داشتن وزن مناسب، همگی به حفظ فشارخون متعادل کمک می‌کنند.
اگر تغییر در سبک زندگی تأثیر زیادی ندارد، داروهای فشارخون به نام مهارکننده‌های ACE و ARB ممکن است بتوانند با کاهش فشارخون از کلیه‌های شما محافظت کنند.
برنامه ورزشی منظمی داشته باشید. علاوه بر اینکه مراقب کالری‌های مصرف‌شده هستید، انجام ورزش‌های منظم قلبی عروقی، بهترین راه برای کنترل وزن شماست که موجب حفظ سلامتی کلیه‌ها نیز می‌شود. چاقی، قلب ورگ های خونی را تحت‌فشار قرار می‌دهد که خود منجر به افزایش فشارخون و درنتیجه آسیب به کلیه‌ها می‌شود. تنها 30 دقیقه انجام روزانه ورزش‌های قلبی عروقی سبک تا متوسط، سلامتی کلیه‌ها را بهتر خواهد کرد، زیرا باعث می‌شود فشارخون و کلسترول پایین آمده و وزن بدن کمتر شود. از پیاده‌روی در اطراف منزل خود شروع کنید (البته اگر محوطه امنی وجود دارد)، سپس کم‌کم با بالا رفتن از تپه‌ها، کمی خود را به چالش بکشید. تردمیل و دوچرخه‌سواری نیز برای ورزش‌های قلبی عروقی بسیار مناسب هستند.
با ورزش‌های سنگین شروع نکنید، خصوصاً اگر مبتلابه بیماری‌های قلبی هستید. ورزش‌های سنگین (مانند دویدن در مسافت‌های طولانی)، موقتاً فشارخون را بالا می‌برد که این امر به قلب و کلیه‌ها فشار وارد می‌کند.
30 دقیقه ورزش کردن در 5 روز هفته می‌تواند شروع خوبی باشد و یک ساعت حتی بهتر است (برای اکثر افراد)، اما بیشتر از این مدت ورزش کردن لزوماً نمی‌تواند مفید باشد.
از میوه‌جات و سبزیجات تازه به میزان زیاد استفاده کنید. یک رژیم غذایی سالم و کم‌نمک برای کلیه‌ها مناسب است، زیرا فشارخون را متعادل نگه می‌دارد. اکثر میوه‌جات و سبزیجات تازه سدیم کمی دارند و به دلیل اینکه منبعی غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند، برای سیستم قلبی عروقی و کلیه‌ها بسیار مفیدند. آن‌ها همچنین منابع خوبی از آب هستند که کلیه‌ها برای تصفیه کردن خون بدان احتیاج دارند.
سبزیجاتی که مقادیر متوسط سدیم دارند شامل کنگر فرنگی، چغندر، هویج، جلبک دریایی، شلغم و کرفس است؛ بنابراین به‌راحتی از آن‌ها استفاده کنید.
میوه‌هایی که کمی بیشتر از حد متوسط سدیم دارند شامل سیب‌های مامای گرمسیری، گواوا و پشن فروت هستند.
سبزیجات کنسرو شده و ترشی معمولاً سرشار از سدیم هستند و باید از مصرف آن‌ها در رژیم غذایی خودداری کنید یا آن‌ها را به حداقل برسانید.
میوه‌ها و سبزیجات سرشار از آنتی‌اکسیدان شامل تمام توت‌های رنگی تیره، توت‌فرنگی، سیب، گیلاس، کنگر، لوبیای قرمز و لوبیاچیتی هستند.
از مکمل‌هایی که برایتان مفید است، استفاده کنید. غذاهای رایج آمریکایی‌ها نه‌تنها شور است، بلکه غالباً فاقد مواد مغذی ضروری برای بدن هستند (برخی ویتامین‌های خاص، مواد معدنی، آمینواسیدها و اسیدهای چرب). داشتن رژیم غذایی مغذی به‌طور خاص ریسک ابتلا به کمبود هرگونه مواد مغذی را کاهش می‌دهد، اما در کنار آن مصرف مکمل می‌تواند سودمند بوده و هرگونه کمبود در رژیم غذایی شما را جبران کند. مکمل‌هایی که در مطالعات نشان داده‌شده‌اند که برای سلامتی کلیه‌ها مفید هستند شامل ویتامین D، پتاسیم، کوآنزیم Q10 و اسیدهای چرب امگا 3 هستند.
آزمایشات بالینی انجام‌شده بر روی بیماران مزمن کلیه این نتیجه را در برداشته است که مکمل‌های ویتامین D عملکرد کلیه و قلب را بهبود می‌بخشند. به یاد داشته باشید که پوست ما می‌تواند با قرار گرفتن در معرض آفتاب تابستانی، ویتامین D تولید کند.
لازمه عملکرد صحیح کلیه‌ها، وجود تعادل سدیم پتاسیم است، بنابراین افزودن مقدار بیشتری پتاسیم به رژیم غذایی خود (چه از طریق غذا یا مکمل)، اثرات منفی مقادیر زیاد سدیم را کاهش می‌دهد.
کوآنزیم Q10، فشارخون را نرمال کرده و سطح هموگلوبین A1c را کاهش می‌دهد (HbA1c)، هردوی آن‌ها فاکتورهای خطر برای بیماری‌های کلیوی هستند.
مکمل اسیدهای چرب امگا 3 با کاهش فشارخون و پروتئین اضافی در ادرار، به کاهش شیوع بیماری مزمن کلیه کمک می‌کند.
پرهیز از عادات ناسالم
از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید. هیچ شکی نیست که مصرف بیش‌ازاندازه نوشیدنی‌های الکلی (که دارای اتانول، یک ماده سرطان‌زا هستند)، به‌شدت با انواع بسیاری از سرطان‌ها و آسیب‌های اندامی مانند کلیه‌ها در ارتباط هستند. اتانول، به بافته‌ای حساس درونی کلیه‌ها آسیب وارد می‌کند و توانایی آن‌ها را در تصفیه خون و متعادل ساختن مایعات و الکترولیت‌ها کاهش داده و بدین ترتیب موجب افزایش فشارخون نیز می‌شود.
نوشیدن بیش‌ازحد (بین 4 تا 5 بار درطی چند ساعت) سطح الکل خون را بالا می‌برد و می‌تواند موجب ازکارافتادگی کلیه‌ها شود، وضعیتی که به آن آسیب حاد کلیوی گفته می‌شود.
بدین ترتیب، یا مصرف نوشیدنی‌های الکلی را به‌طور کامل قطع کنید یا مصرف آن را تنها به یک نوشیدنی الکلی در روز محدود کنید.
کم‌خطرترین نوشیدنی الکلی، شراب قرمز است، زیرا حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند رزوراتول است که می‌تواند از آسیب‌های رادیکال‌های آزاد عروق خونی و سایر اندام‌ها جلوگیری کند.
از مصرف بیش‌ازحد داروهای شیمیایی خودداری کنید. همه داروها حداقل تا حدی برای اندام‌هایی مانند کبد و کلیه سمی هستند (بدیهی است که میزان مصرف دارو نیز یک فاکتور مهم است)، اما برخی از داروها مضرتر از سایرین هستند. برای مثال، داروهای ضدالتهابی بدون نسخه معمول مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپیرین اگر مرتباً و به مدت طولانی مصرف شوند، به کلیه‌ها آسیب وارد می‌کنند. ترکیباتی که از تجزیه آن‌ها در بدن تولید می‌شود، به‌راحتی به کلیه‌ها و کبد صدمه می‌زند.
اگر کلیه‌های شما سالم هستند، استفاده از این داروها برای کنترل التهاب و درد بعضاً خوب است، اما استفاده مداوم را در کمتر از 2 هفته و دوزهای زیر 800 میلی‌گرم در روز حفظ کنید.
اگر از داروهای ضدالتهابی به مدت طولانی برای درمان آرتریت یا سایر بیماری‌های مزمن استفاده می‌کنید، از پزشک خود بخواهید تا از طریق انجام آزمایشات خون و ادرار، نحوه عملکرد کلیه‌های شما را بررسی کند.
نمک کمتری مصرف کنید. غذاهای معمول آمریکایی‌ها عموماً نمک زیادی دارد که ترکیبی از سدیم و کلر است. سدیم بیش‌ازحد، مانع از عملکرد کلیه‌ها در تصفیه و دفع آب می‌شود که در این صورت آب در بدن تجمع یافته و فشارخون را افزایش می‌دهد. فشارخون بالا (هایپرتنشن)، اختلالی در عروق خونی کوچک کلیه‌ها ایجاد می‌کند که موجب آسیب دیدن و نارسایی کلیوی می‌شود. به همین دلیل، از مصرف غذاهای پرنمک خودداری کرده و در طی غذا خوردن، به غذای خود نمک نپاشید.
اگر کلیه‌های سالمی دارید، نباید بیش از 2300 میلی‌گرم سدیم در روز مصرف کنید و اگر نارسایی کلیوی یا فشارخون بالا دارید این مقدار بایستی کمتر از 1500 میلی‌گرم باشد.
از مصرف غذاهای پرنمک مانند گوشت‌های فرآوری شده، کراکر، آجیل و تنقلات نمکی، سوپ‌های کنسرو شده، ترشیجات، غذاهای منجمد و بیشتر چاشنی‌ها و سس‌های فرآوری شده اجتناب کرده و آن‌ها را محدود کنید.
از رژیم‌های غذایی دش DASH (راهکاری عالی برای کنترل فشارخون) که بر اساس غذاهای کم‌نمک مانند میوه‌جات و سبزیجات تازه است، استفاده کنید.
میزان مصرف پروتئین‌ها را بررسی کنید. پروتئین به‌طور واضح یک عنصر مغذی ضروری است که برای ساختن بافت عضلانی، پوست، آنزیم‌ها و سایر ترکیبات بدن ضروری است. بااین‌وجود، رژیم‌های غذایی غنی از پروتئین ممکن است کمی برای کلیه‌ها مشکل‌ساز باشند، زیرا آن‌ها برای تصفیه پروتئین‌ها و آمینواسیدها از جریان خون، باید سخت‌تر کار کنند. علاوه بر این، رژیم‌ها غذایی غنی از پروتئین، عملکرد کلیه‌ها در بیماران کلیوی را با مشکل بیشتری مواجه می‌کنند، زیرا بدن آن‌ها دائماً در حال دفع مواد زائد حاصل از متابولیسم پروتئین‌هاست.
بسته به‌اندازه جثه شما، توده عضلانی و میزان فعالیتتان، مقدار مصرف پروتئین که برای شما و کلیه‌هایتان مناسب باشد متفاوت است. مرد ها نسبت به زنان و ورزشکاران نسبت به افراد کم‌تحرک به پروتئین بیشتری نیاز دارند.
به‌طورکلی، بزرگ‌سالان با سایز متوسط برحسب وزن، توده عضلانی و سلامت عمومی، روزانه بین 46 تا 56 گرم پروتئین نیاز دارند.
منابع سالم پروتئین شامل لوبیا، بیشتر محصولات سویا، مغزهای بدون نمک، دانه کنف، ماهی، مرغ‌های بدون پوست است.
سیگار را ترک کنید. کشیدن سیگار به‌طور منظم یکی از مضرترین کارهایی است که شما می‌توانید با بدن خود انجام دهید. ثابت‌شده است که استنشاق دود سیگار تقریباً به‌تمامی اندام‌ها و عروق خونی در بدن آسیب می‌رساند. سیگار کشیدن برای کلیه‌ها مضر است، زیرا سمومی که به جریان خون وارد می‌شود، به عروق خونی کوچک و فیلترهای داخل کلیه صدمه می‌زند. این ترکیبات سمی اساساً با مسدود کردن جریان خون در کلیه‌ها باعث کاهش عملکرد آن‌ها می‌شود. تصلب شراین (معروف به آرترواسکلوروزیس) همچنین احتمال خطر بالا رفتن فشارخون در کلیه‌ها و سایر اندام‌های بدن را افزایش می‌دهد.
آمار مرگ‌ومیر ناشی از کشیدن سیگار در آمریکا سالانه حدود 480000 نفر است که بسیاری از آن‌ها مربوط به بیماری‌های ریوی، حمله و سکته قلبی است، اما برخی از آن‌ها نیز با نارسایی‌های کلیوی مرتبط هستند.
بهترین راه‌حل، ترک کامل سیگار است. ممکن است به یک‌مرتبه قادر به ترک سیگار نباشید، بنابراین می‌توانید با استفاده از آدامس‌های نیکوتین این عادت را به‌آرامی ترک کنید.
نکات
1 – میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) مهم‌ترین معیار عملکرد کلیه است. این معیار، حجم پلاسمای خونی را در هر دقیقه در کلیه‌ها تصفیه می‌شود، اندازه‌گیری می‌کند.
2 – کراتینین و نیتروژن اوره خون همچنین برای بررسی عملکرد کلیه‌ها اندازه‌گیری می‌شوند.
3 – سیستاتین C یک شاخص خونی جدید برای ارزیابی عملکرد کلیه‌هاست و فواید بسیاری نسبت به سایر آزمایشات دارد. اگر نگران سلامتی کلیه‌های خود هستید، در مورد انجام این آزمایش با پزشک خود مشورت کنید.
4 – عکس‌برداری اشعه ایکس و سی‌تی‌اسکن، زمانی که مشکوک به داشتن سنگ کلیه باشید، انجام می‌شود.